Trên toàn cầu, hàng chục thành phố đang tích cực triển khai các biện pháp nhằm giảm thiểu ô nhiễm không khí bằng cách thiết lập các vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Những khu vực này chủ yếu tập trung vào việc siết chặt tiêu chuẩn khí thải đối với phương tiện giao thông, với mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm và khuyến khích sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường.
Các thành phố trên thế giới đã và đang triển khai LEZ và ZEZ như một giải pháp quan trọng để cải thiện chất lượng không khí và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Tuy nhiên, việc triển khai các khu vực này cũng đòi hỏi sự cân nhắc và chuẩn bị kỹ lưỡng để tránh gây ra những tác động tiêu cực đến kinh tế – xã hội.
Được biết đến như một trong những giải pháp hiệu quả, vùng không phát thải (ZEZ) là khu vực chỉ cho phép phương tiện không phát thải như xe điện, xe đạp và người đi bộ di chuyển tự do. Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) cho rằng chính sách ZEZ không chỉ giúp giảm đáng kể khí thải mà còn mang lại lợi ích môi trường và kinh tế nếu được thiết kế hợp lý.
Một số thành phố tiên phong trong việc triển khai ZEZ bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy) và một số thành phố tại Trung Quốc như Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu. Những thành phố này đã đưa ra nhiều cách làm hiệu quả, có thể được xem xét như bài học kinh nghiệm cho những đô thị khác.
Quá trình triển khai ZEZ tại các thành phố trên thế giới cho thấy rằng việc nâng cấp từ vùng phát thải thấp lên không phát thải là khả thi. Chẳng hạn, Amsterdam dự kiến thiết lập ZEZ tại khu vực nội đô, áp dụng cho mọi loại phương tiện, trừ ôtô con. Tương tự, Paris cũng có kế hoạch dần siết vùng LEZ hiện hữu thành ZEZ vào năm 2030.
Một trong những cách tiếp cận hiệu quả khi triển khai ZEZ là bắt đầu với việc hạn chế xe tải. Các thành phố như Amsterdam và Rotterdam đã ưu tiên chuyển đổi xe tải sang sử dụng xe điện, vì việc cấm xe cá nhân chạy xăng vào trung tâm có thể gây phản ứng từ người dân.
Thâm Quyến, một thành phố tại Trung Quốc, đã triển khai 10 khu ZEZ với diện tích tổng cộng 22 km2, chiếm khoảng 1,1% diện tích thành phố. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao và ùn tắc giao thông.
Để đảm bảo việc triển khai ZEZ không gây gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hay ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội đô thị, các thành phố cần có kế hoạch hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ. Rotterdam đã áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài và cung cấp các khoản trợ cấp mua xe tải điện để hỗ trợ các công ty vận tải nhỏ.
WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Việc triển khai ZEZ có thể là thách thức, nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi.
WRI
The International Council on Clean Transportation