Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh việc chuyển đổi thể chế nhằm xây dựng một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và tăng tốc trong việc thực hiện Chính phủ số hóa, Quốc hội và Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản pháp luật và nghị quyết lớn. Những văn bản này không chỉ nhằm đổi mới mà còn hoàn thiện thể chế, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển toàn diện của đất nước. Tuy nhiên, một trong những thách thức đáng kể hiện nay nằm ở việc cải cách hành vi công vụ, một yếu tố gây ra độ trễ trong việc triển khai các chính sách mới.
Giáo sư tiến sĩ Bế Trung Anh, một Ủy viên và là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Công tác đại biểu, đưa ra quan điểm rằng việc cải cách hành vi công vụ là hết sức cần thiết. Điều này đảm bảo hiệu quả của cải cách thể chế. Nếu không có sự thay đổi trong hành vi công vụ, các cải cách thể chế chỉ dừng lại ở văn bản trên giấy. Theo ông, chuyển đổi thể chế không chỉ đơn thuần là sự thay đổi về nội dung văn bản pháp luật mà còn liên quan đến quá trình thay đổi cách thức tổ chức quyền lực, phân công trách nhiệm và phương thức tương tác giữa Nhà nước với người dân. Điều này đòi hỏi bộ máy công vụ phải có sự thay đổi về cách thức làm việc, chuyển từ quản lý sang phục vụ.
Hiện nay, vẫn còn nhiều biểu hiện của quán tính thể chế và hành vi công vụ cần phải vượt qua, chẳng hạn như tâm lý ‘xin – cho’, sợ trách nhiệm, chờ hướng dẫn dưới luật. Những biểu hiện này đã và đang gây ra nhiều khó khăn trong việc triển khai các chính sách mới. Để giải quyết vấn đề này, PGS.TS Bế Trung Anh cho rằng cần có một tổ hợp giải pháp đồng bộ. Điều này bao gồm tái thiết kế văn hóa công vụ dựa trên tư duy phục vụ, gắn chỉ số hài lòng với đánh giá cán bộ, cải tiến hệ thống phản hồi công dân, đưa tiếp cận số vào chính sách công vụ và khuyến khích thử nghiệm đổi mới hành chính.
Ông cũng nhấn mạnh rằng không thể kỳ vọng một bộ máy hành chính có thể ‘cất cánh’ chỉ bằng việc thay đổi luật. Cải cách hành vi công vụ phải đi cùng với cải cách thể chế. Nếu thể chế được xem là đường băng, thì hành vi công vụ chính là động cơ. Không có động cơ đủ mạnh, bộ máy sẽ không thể cất cánh. Thực tế cho thấy, cải cách hành vi công vụ là khâu ít được để ý nhưng lại chính là chìa khóa thành công trong quá trình thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng.
Nếu không có chuyển biến rõ rệt trong thái độ, kỹ năng, văn hóa và trách nhiệm của công chức, thì những nỗ lực lập pháp – dù có tầm nhìn – cũng sẽ bị trì hoãn trong thực tế. Vì vậy, mọi thiết kế thể chế cần đi kèm cơ chế thực thi linh hoạt và bộ chỉ số giám sát hành vi cụ thể. Cần có một cách nhìn rõ ràng và cụ thể về giải pháp đột phá về thể chế và tổ chức để buộc bộ máy thực thi thay đổi hành vi thực chất. Điều này không chỉ đạt được bằng lời kêu gọi, mà còn bằng cơ chế giám sát, kiểm soát quyền lực và gắn trách nhiệm cán bộ với kết quả hỗ trợ khu vực tư nhân.
Chỉ khi hành vi công vụ được cải cách một cách sâu sắc, đồng bộ và có hệ thống, những khát vọng phát triển mà các nghị quyết của Đảng và pháp luật của Quốc hội vạch ra mới có thể trở thành hiện thực. Khi đó, cải cách thể chế mới thực sự đi đến đích cuối cùng: thay đổi đời sống người dân và nâng cao hiệu quả quản trị quốc gia.