Xu hướng dân số thế giới đang trải qua những thay đổi đáng kể, với nhiều quốc gia đạt đỉnh dân số và bắt đầu giảm dần. Khái niệm “đỉnh dân số” đề cập đến mức dân số cao nhất mà một nền kinh tế đạt được trước khi bắt đầu giảm. Dự báo mới nhất từ Liên hợp quốc cho thấy Mỹ, nền kinh tế hàng đầu thế giới, có thể chưa đạt đỉnh dân số trong thế kỷ này, điều này đồng nghĩa với việc dân số Mỹ sẽ tiếp tục tăng sau năm 2100.

Dữ liệu từ Báo cáo Triển vọng Dân số Thế giới năm 2024 của Liên hợp quốc cung cấp thông tin chi tiết về thời điểm đạt đỉnh dân số của 40 nền kinh tế trên thế giới. Báo cáo này đã tính toán dựa trên các yếu tố như tỷ lệ sinh, tỷ lệ tử vong và dân số nhập cư ròng để đưa ra dự báo chính xác. Dự báo cho thấy nhiều quốc gia châu Phi, bao gồm Nigeria, Ethiopia và Cộng hòa Dân chủ Congo, sẽ tiếp tục tăng trưởng dân số trong nhiều thập kỷ tới và đạt đỉnh vào cuối thế kỷ này.

Ngược lại, dân số tại phần lớn các nền kinh tế châu Á và châu Âu đang ổn định hoặc bắt đầu xu hướng giảm. Điều này đặt ra những thách thức và cơ hội cho các quốc gia trong việc quản lý và phát triển nguồn nhân lực, cũng như đảm bảo các dịch vụ xã hội và kinh tế cho dân số đang thay đổi.

Riêng Việt Nam, theo dự báo, sẽ đạt đỉnh dân số khoảng 110 triệu dân vào năm 2049. Thông tin này đặt ra những thách thức và cơ hội cho Việt Nam trong việc quản lý và phát triển nguồn nhân lực, cũng như đảm bảo các dịch vụ xã hội và kinh tế cho dân số tăng. Việc hiểu và nắm bắt được xu hướng dân số sẽ giúp các quốc gia, trong đó có Việt Nam, có thể đưa ra những quyết sách phù hợp để phát triển bền vững trong tương lai.

Xu hướng dân số thế giới đang thay đổi nhanh chóng và việc dự đoán được thời điểm đạt đỉnh dân số của mỗi quốc gia sẽ giúp họ chủ động xây dựng chiến lược phát triển kinh tế – xã hội phù hợp. Đối với Việt Nam, việc đạt đỉnh dân số vào năm 2049 đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng để tận dụng cơ hội và vượt qua thách thức, đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước.

Nghiên cứu gần đây cho thấy rằng Hàn Quốc cần duy trì ít nhất 500.000 quân thường trực để đảm bảo an ninh và khả năng phòng thủ trước các cuộc tấn công bất ngờ tiềm tàng từ Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên. Với việc áp dụng học thuyết tỷ lệ lập kế hoạch tối thiểu của Lục quân Mỹ cho bán đảo Triều Tiên, lực lượng phòng thủ cần có khả năng giữ vững vị trí trước bên tấn công với tỷ lệ quân số là 1:3. Trong khi đó, bên tấn công thường cần tỷ lệ quân số là 3:1.

Nghiên cứu do ông Kim Jeong-hyuck thuộc Trung tâm Lục quân Hàn Quốc Nghiên cứu tương lai và ông Jee Hyo-keun thuộc Đại học Konyang (Hàn Quốc) dẫn đầu đã chỉ ra rằng tính đến năm 2022, Triều Tiên có khoảng 1,28 triệu quân, trong khi Hàn Quốc có 500.000 quân, tương đương với tỷ lệ khoảng 2,6:1. Chỉ tính riêng trong lục quân, tỷ lệ chênh lệch đã là gần 3:1, khiến lực lượng của Hàn Quốc chỉ còn đủ khả năng phòng thủ tối thiểu.

Các kế hoạch thời chiến của Hàn Quốc giả định có thể huy động nhanh chóng hàng trăm ngàn quân dự bị và sự hỗ trợ kịp thời của Mỹ, nhưng không có gì chắc chắn rằng giả định này sẽ đúng trong một cuộc khủng hoảng thực sự. Các tác giả cho rằng với số quân hiện tại, cơ hội thành công trong giai đoạn đầu của một cuộc tấn công tiềm tàng từ Triều Tiên là rất hạn chế.

Các nhà nghiên cứu cũng cảnh báo rằng chỉ riêng ưu thế công nghệ sẽ không thể xóa bỏ sự chênh lệch như trên. Việc duy trì lực lượng thường trực gồm 500.000 quân là vô cùng quan trọng đối với Hàn Quốc, vì nước này dựa trên chiến lược phòng thủ rồi phản công.

Nghiên cứu mới cũng đề cập bài học từ cuộc xung đột Nga-Ukraine. Dù Nga tham chiến với lợi thế nhân lực tổng thể so với Ukraine là 4:1, nhưng lực lượng bộ binh được triển khai ban đầu chỉ gần với tỷ lệ 1:1,3, khiến lực lượng Nga gặp khó khăn trong giai đoạn đầu của cuộc xung đột.

Nghiên cứu nhấn mạnh cuộc khủng hoảng nghĩa vụ quân sự ngày càng trầm trọng của Hàn Quốc. Nếu xu hướng tỷ lệ sinh giảm hiện tại ở Hàn Quốc tiếp diễn, số lượng nam giới 20 tuổi có thể giảm xuống còn khoảng 140.000 quân vào năm 2040, khiến việc duy trì quân ngũ ngay cả 300.000 người cũng trở nên khó khăn. Do đó, nghiên cứu kêu gọi các quyết định cấp quốc gia, chẳng hạn như điều chỉnh thời hạn nghĩa vụ quân sự và tuyển dụng thêm dân thường cho các vị trí không chiến đấu.

Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Hàn Quốc đã cam kết duy trì quân số ở mức 500.000 theo kế hoạch quốc phòng trung hạn 2025-2029. Kế hoạch này bao gồm việc chuyển đổi một số quân nhân nhập ngũ thành hạ sĩ quan, mở rộng lực lượng dân sự trong các lĩnh vực hậu cần, hành chính và đào tạo, đồng thời phân bổ nhân sự cho các lĩnh vực mới như trí tuệ nhân tạo và tác chiến điện từ.

Tuổi thọ trung bình của người dân Nhật Bản tiếp tục duy trì ở mức cao, với phụ nữ Nhật Bản dẫn đầu bảng xếp hạng trong 40 năm liên tiếp. Bộ Y tế và Lao động Nhật Bản vừa công bố báo cáo mới nhất, trong đó ghi nhận tuổi thọ trung bình của phụ nữ nước này vào năm 2024 đạt 87,13 tuổi, giảm nhẹ 0,01 tuổi so với năm trước đó. Trong khi đó, nam giới Nhật Bản có tuổi thọ trung bình là 81,09 tuổi, không thay đổi so với năm trước.

Mặc dù có sự giảm nhẹ, nhưng tuổi thọ trung bình của phụ nữ Nhật Bản vẫn tiếp tục giữ vững vị trí đầu bảng trong số các quốc gia và vùng lãnh thổ có thống kê và công bố số liệu tuổi thọ của người dân. Nam giới Nhật Bản có tuổi thọ trung bình xếp thứ 6, sau một số nước như Thụy Điển, Thụy Sĩ, Na Uy… Điều này cho thấy sự khác biệt về tuổi thọ giữa phụ nữ và nam giới tại Nhật Bản.

Báo cáo của Bộ Y tế và Lao động Nhật Bản cũng chỉ ra rằng, tỷ lệ chết do các bệnh tim mạch đã giảm đáng kể trong những năm gần đây. Ngược lại, các ca tử vong do tuổi già sức yếu gia tăng nhanh chóng. Điều này có mối liên hệ chặt chẽ với tình trạng lão hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng tại Nhật Bản.

Hiện nay, tỷ lệ người cao tuổi, từ 65 tuổi trở lên, trong cơ cấu dân số của Nhật Bản đã tăng lên mức 30% – cao nhất từ trước đến nay. Người từ 75 tuổi trở lên đang chiếm khoảng 18% tổng dân số. Với tốc độ dân số lão hóa và giảm tự nhiên 14 năm liên tiếp như hiện nay, các chuyên gia dự tính đến năm 2040, tỷ lệ người cao tuổi của Nhật Bản sẽ là khoảng 35% và có thể cao hơn.

Trước tình hình này, chính phủ Nhật Bản đang coi đây là tình trạng khẩn cấp ở cấp độ quốc gia và đang áp dụng nhiều biện pháp đồng bộ để giải quyết. Mục tiêu là nhằm giảm thiểu những thách thức mà tình trạng lão hóa dân số mang lại và đảm bảo sự phát triển bền vững của nền kinh tế và xã hội Nhật Bản trong tương lai.

Việt Nam là quốc gia kiểu mẫu về thực hành tốt vì mục tiêu hợp tác Nam – Nam

Phát biểu khai mạc Hội thảo tham vấn Nam – Nam về chấm dứt tâm lý ưa thích con trai, hạ thấp giá trị con gái, và lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới, diễn ra vào ngày 4.10, tại Hà Nội, Giám đốc Văn phòng Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) khu vực châu Á – Thái Bình Dương Bjorn Andersson đánh giá, Việt Nam đã đạt được thành tích rất tốt trong việc giải quyết tình trạng ưa thích con trai và lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới trong suốt 15 năm qua.

Nổi bật nhất, Việt Nam có nhiều mô hình hiệu quả, kể cả trong lĩnh vực xây dựng chính sách, sửa đổi pháp luật như Luật Dân số, Luật Bảo hiểm xã hội và các chương trình sáng tạo như chương trình Làm cha trách nhiệm.

Theo đó, những thành tích trên đã đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia kiểu mẫu phù hợp cho mục đích hợp tác Nam – Nam (hình thức hợp tác thúc đẩy phát triển hiệu quả thông qua học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm, thực tiễn và công nghệ giữa các nước đang phát triển).

Cũng tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB-XH Nguyễn Thị Hà nhấn mạnh, tại Việt Nam, sự chênh lệch tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam có xu hướng giảm, song vẫn còn ở mức cao.

Năm 2021, tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam là 112 bé trai/100 bé gái, và theo dữ liệu của Tổng cục Thống kê điều tra năm 2019, đến năm 2034 Việt Nam sẽ dư thừa 1,5 triệu nam giới tuổi từ 15 – 49 và tới năm 2059, con số này lên đến 2,5 triệu người (tương ứng với 9,5% dân số).

Để kiểm soát tỷ số giới tính khi sinh theo mục tiêu đề ra, Thứ trưởng Nguyễn Thị Hà cho biết, Việt Nam đã tăng cường hoàn thiện và thực thi các chính sách, pháp luật, triển khai nhiều giải pháp can thiệp nhằm giải quyết vấn đề này và thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp.

Trong đó đẩy mạnh các giải pháp liên quan đến tuyên truyền, vận động để thay đổi tư tưởng “trọng nam, coi thường nữ giới”, vốn cũng được đề cập tại Điều 5 của Công ước LHQ về xóa bỏ tất cả các hình thức phân biệt đối xử chống lại phụ nữ (Công ước CEDAW), theo đó các thành viên tham gia Công ước phải áp dụng mọi biện pháp thích hợp nhằm sửa đổi khuôn mẫu văn hóa, xã hội về hành vi của nam giới và nữ giới, nhằm đạt được việc loại trừ các thành kiến, phong tục, tập quán dựa trên tư tưởng cho rằng “giới này hơn, giới kia kém”, hoặc dựa trên những kiểu mẫu dập khuôn về vai trò của nam giới và nữ giới.

“Sự mất cân bằng giới tính khi sinh nếu không có sự can thiệp tích cực ngay từ bây giờ sẽ để lại những hệ lụy khôn lường cho sự phát triển bền vững của quốc gia, dân tộc và cũng tác động nghiêm trọng đến bất bình đẳng giới, đến sự tiến bộ và vị thế của người phụ nữ trong xã hội”, bà Hà nhấn mạnh.

Khoảng 140 triệu phụ nữ được cho là “bị thiếu hụt” trên khắp thế giới

Theo Giám đốc Văn phòng UNFPA khu vực châu Á – Thái Bình Dương, hiện nay có khoảng 140 triệu bé gái được cho là “không được sinh ra” trên khắp thế giới do tâm lý ưa thích con trai và lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới. Đây là biểu hiện phổ biến của bất bình đẳng giới và phân biệt giới tính.

Kể từ những năm 1990, một số khu vực đã chứng kiến tỷ lệ sinh con trai nhiều hơn đến 25% so với tỷ lệ sinh con gái.

“Sự gia tăng trong việc lựa chọn giới tính đang ở mức đáng báo động vì nó phản ánh sự đánh giá thấp vị thế của phụ nữ và trẻ em gái kéo dài liên tục. Dẫn đến kết quả là mất cân bằng giới tính đồng thời cũng có những tác động có hại đến xã hội. Ví dụ, các trường hợp bạo lực tình dục và buôn bán người gia tăng cũng do liên quan đến hiện tượng này”, ông Andersson khẳng định.

Giám đốc Văn phòng UNFPA khu vực châu Á – Thái Bình Dương cho biết, trẻ em gái và phụ nữ thường xuyên bị hạ thấp giá trị. Họ tiếp tục phải đối mặt với sự phân biệt đối xử do vai trò và tiềm năng bị hạ thấp tới mức nhiều gia đình ở nhiều xã hội không chọn việc có con gái.

Trong khi đó, khả năng tiếp cận công nghệ sinh sản hiện đại, thực tế là một nhân tố tích cực, nhưng việc sử dụng công nghệ không đúng kèm với quan điểm phân biệt đối xử và thực hành có hại về giới. Đồng thời, với những tác nhân khác như di cư, đã làm cho các thực hành có hại càng trở nên phổ biến ở nhiều quốc gia.

Trong bối cảnh đó, ông Bjorn Andersson nêu rõ, UNFPA một lần nữa kêu gọi sự quan tâm hơn nữa và đẩy mạnh nỗ lực xây dựng các chính sách, dữ liệu, bằng chứng và thực hiện các chương trình nhằm chấm dứt mọi hình thức phân biệt đối xử trên cơ sở giới, bao gồm cả tâm lý ưa thích con trai và lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới.

Ngày 12.12, tại TP.Hạ Long (Quảng Ninh), Tổng cục Dân số – Kế hoạch hóa gia đình đã phối hợp cùng Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc (UNFPA) tổ chức Hội thảo chia sẻ kinh nghiệm truyền thông về giải quyết vấn đề lựa giới tính khi sinh trên cơ sở định kiến giới.

Hội thảo có sự tham dự trực tiếp của hơn 140 đại biểu là đại diện các bộ, ngành, địa phương cùng các cơ quan, đơn vị làm công tác dân số trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh và được kết nối trực tuyến đến điểm cầu tại Vũng Tàu, Bắc Giang.

Tại hội thảo, ông Phạm Vũ Hoàng, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Dân số – Kế hoạch hóa gia đình thông tin, theo số liệu điều tra sơ bộ mới nhất vào năm 2021, tỷ số mất cân bằng giới tính khi sinh đang ở mức cao là 112 bé trai/100 bé gái.

Dự báo, Việt Nam sẽ thừa 1,5 triệu nam giới vào năm 2034 và thừa 2,5 triệu nam giới vào năm 2059 nếu tỷ số này vẫn giữ nguyên.

Cũng theo ông Phạm Vũ Hoàng, nguyên nhân gốc rễ, cốt lõi dẫn đến việc mất cân bằng giới tính khi sinh là định kiến giới, tư tưởng trọng nam khinh nữ. Quan niệm thiên lệch về giới này đã được duy trì từ thế hệ này sang thế hệ khác, gây ảnh hưởng tiêu cực đến vị trí, vai trò của phụ nữ và nam giới trong gia đình, cộng đồng và trong xã hội.

Bên cạnh đó, việc lạm dụng khoa học kỹ thuật để lựa chọn giới tính trước, trong và sau quá trình thụ thai cũng là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến mất cân bằng giới tính khi sinh.

Việc mất cân bằng giới tính khi sinh sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy khó lường về kinh tế – xã hội, thậm chí là cả an ninh chính trị của mỗi quốc gia… Đây cũng là vấn đề được Đảng và Nhà nước quan tâm, thể hiện qua việc ban hành Luật Bình đẳng giới, đề án Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn 2016-2025…

Liên quan đến vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh tại Việt Nam, Tổng cục Dân số – Kế hoạch hóa gia đình cho biết, tại nước ta tuy xuất hiện muộn hơn một số nước nhưng tăng nhanh và lan rộng, xảy ra ở cả thành thị và nông thôn.

Cụ thể, năm 2006 có 3/6 vùng MCBGTKS thì đến 2020 là 5/6 vùng, chỉ có Tây nguyên là đang ngưỡng an toàn. Các vùng còn lại đều đang đối mặt với tình trạng MCBGTKS, đặc biệt là vùng Đồng bằng sông Hồng, tiếp đến là Trung du và miền núi phía Bắc.

Cũng tại hội thảo, các đại biểu đã cùng thảo luận về các vấn đề nóng như: Tình hình thực hiện các can thiệp truyền thông nhằm giải quyết tình trạng lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới và giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh tại Việt Nam và trên thế giới; Truyền thông sáng tạo chấm dứt lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới; Truyền thông thay đổi hành vi của cộng đồng về lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới;…

Thông qua hội thảo, các bộ, ngành, địa phương cùng các cơ quan đơn vị làm công tác dân số đã có dịp chia sẻ các kinh nghiệm truyền thông sáng tạo, cách làm hay và linh hoạt nhằm giải quyết trình trạng lựa giới tính khi sinh trên cơ sở định kiến giới. Qua đó, góp phần sớm cân bằng tỷ lệ giới tính khi sinh của Việt Nam.

Hãng tin Yonhap dẫn thông tin từ Bộ Nội địa và An toàn Hàn Quốc cho biết dân số nước này tính đến ngày 31.12.2022 là 51.439.038 người, giảm 0,39% so với năm trước đó.

Số hộ gia đình một người tiếp tục tăng, lên 9.724.256, chiếm 41% trong tổng số 23.705.814 hộ trên toàn quốc.

Kết hợp với hộ gia đình 2 người, hai nhóm này chiếm 65,2% trong tổng số hộ gia đình ở Hàn Quốc.

Còn số người trong mỗi hộ giảm xuống mức kỷ lục là 2,17.

Theo giới tính, dân số nam giới giảm năm thứ 4 liên tiếp, xuống còn 25.636.951 người, trong khi dân số nữ giới giảm năm thứ 2 liên tiếp, còn 25.802.087 người.

Hàn Quốc dự kiến trở thành xã hội “siêu cao tuổi” vào năm 2025, theo đó số người từ 65 tuổi trở lên sẽ chiếm 20% dân số. Nước này trở thành xã hội già vào năm 2017 khi số người từ 65 tuổi trở lên vượt ngưỡng 14%.

Trong tổng số 17 tỉnh thành, chỉ có 5 khu vực chứng kiến tăng dân số trong năm ngoái, bao gồm thành phố Incheon, thành phố Sejong, tỉnh Gyeonggi, tỉnh Nam Chungcheong và đảo Jeju.