TP.HCM đang tích cực triển khai các đề án nhằm chuyển đổi sang các loại hình giao thông bền vững hơn, giảm thiểu ô nhiễm không khí do phát thải từ phương tiện giao thông. Với vai trò là đầu tàu kinh tế và đô thị đông dân nhất, thành phố đang đối mặt với những thách thức môi trường và áp lực từ biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng.

Để giải quyết những thách thức này, TP.HCM quyết liệt đẩy mạnh xu hướng chuyển đổi xanh, xem đây là một chiến lược then chốt để phát triển bền vững, nâng cao chất lượng sống cho người dân và hiện thực hóa các cam kết quốc gia. Mới đây, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM đã đề xuất chuyển đổi 400.000 xe máy xăng sang xe máy điện cho tài xế công nghệ trong tháng 7/2025. Dự kiến, chính sách hỗ trợ và khuyến khích sẽ được áp dụng từ ngày 1/1/2026 nếu đề án được các cấp thông qua.

Theo đó, các tài xế công nghệ sẽ được hỗ trợ lãi suất 2%/năm khi vay vốn để thực hiện các dự án xanh. Chính sách này không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí mà còn khuyến khích sự phát triển của các loại hình giao thông bền vững. Bằng cách chuyển đổi sang xe máy điện, thành phố có thể giảm đáng kể lượng khí thải carbon và cải thiện chất lượng không khí.

Bên cạnh đó, TP.HCM cũng đang triển khai Nghị quyết số 98 của Quốc hội về cơ chế đặc thù. Sở Xây dựng đã xây dựng Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông với 2 giai đoạn cụ thể. Mục tiêu đến năm 2030 là 100% xe buýt của TP.HCM sử dụng điện, năng lượng xanh. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí mà còn góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững của thành phố.

Để hiện thực hóa mục tiêu tổng quát trên, đề án đưa ra bốn giai đoạn với các mục tiêu định lượng và gắn với lộ trình thời gian cụ thể. Điều này sẽ tạo cơ sở để đo lường, đánh giá tiến độ và hiệu quả trong giai đoạn triển khai. Các chuyên gia và nhà nghiên cứu cũng như các tổ chức quốc tế đã đánh giá cao các đề án và chính sách mà TP.HCM đang triển khai.

Các nước trên thế giới cũng đã thực hiện chuyển đổi sang xe điện, như Trung Quốc, Na Uy. Tại Trung Quốc, thành phố Thâm Quyến là một ví dụ điển hình về chính sách hỗ trợ chuyển đổi xe điện hai bánh ở cấp đô thị. Chính quyền thành phố đã triển khai các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ để khuyến khích người dân chuyển đổi sang xe điện.

Còn tại Na Uy, chính phủ đã đưa ra loạt chính sách ưu đãi mạnh mẽ và toàn diện để khuyến khích người dân sử dụng xe điện. Chính sách này đã giúp Na Uy trở thành một trong những nước dẫn đầu về sử dụng xe điện trên thế giới. Việc học hỏi từ các nước trên thế giới sẽ giúp TP.HCM có thể xây dựng các chính sách phù hợp và hiệu quả.

Trong khi đó, Sở Xây dựng TP.HCM đang phối hợp các đơn vị liên quan hoàn chỉnh dự thảo Nghị quyết, bổ sung đánh giá tác động sau khi TP.HCM sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu. Điều này sẽ giúp triển khai đồng bộ trên toàn địa bàn TP.HCM mới. Dự kiến, báo cáo UBND TP.HCM và trình HĐND TP.HCM trong quý IV/2025.

Nhìn chung, TP.HCM đang tích cực triển khai các đề án và chính sách để chuyển đổi sang các loại hình giao thông bền vững hơn. Sự chuyển đổi này không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí mà còn góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững của thành phố. Với sự quyết tâm và nỗ lực của chính quyền và người dân, TP.HCM có thể trở thành một trong những thành phố dẫn đầu về phát triển bền vững và giảm thiểu ô nhiễm không khí.

Trên toàn cầu, hàng chục thành phố đang tích cực triển khai các biện pháp nhằm giảm thiểu ô nhiễm không khí bằng cách thiết lập các vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Những khu vực này chủ yếu tập trung vào việc siết chặt tiêu chuẩn khí thải đối với phương tiện giao thông, với mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm và khuyến khích sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường.

Các thành phố trên thế giới đã và đang triển khai LEZ và ZEZ như một giải pháp quan trọng để cải thiện chất lượng không khí và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Tuy nhiên, việc triển khai các khu vực này cũng đòi hỏi sự cân nhắc và chuẩn bị kỹ lưỡng để tránh gây ra những tác động tiêu cực đến kinh tế – xã hội.

Được biết đến như một trong những giải pháp hiệu quả, vùng không phát thải (ZEZ) là khu vực chỉ cho phép phương tiện không phát thải như xe điện, xe đạp và người đi bộ di chuyển tự do. Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) cho rằng chính sách ZEZ không chỉ giúp giảm đáng kể khí thải mà còn mang lại lợi ích môi trường và kinh tế nếu được thiết kế hợp lý.

Một số thành phố tiên phong trong việc triển khai ZEZ bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy) và một số thành phố tại Trung Quốc như Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu. Những thành phố này đã đưa ra nhiều cách làm hiệu quả, có thể được xem xét như bài học kinh nghiệm cho những đô thị khác.

Quá trình triển khai ZEZ tại các thành phố trên thế giới cho thấy rằng việc nâng cấp từ vùng phát thải thấp lên không phát thải là khả thi. Chẳng hạn, Amsterdam dự kiến thiết lập ZEZ tại khu vực nội đô, áp dụng cho mọi loại phương tiện, trừ ôtô con. Tương tự, Paris cũng có kế hoạch dần siết vùng LEZ hiện hữu thành ZEZ vào năm 2030.

Một trong những cách tiếp cận hiệu quả khi triển khai ZEZ là bắt đầu với việc hạn chế xe tải. Các thành phố như Amsterdam và Rotterdam đã ưu tiên chuyển đổi xe tải sang sử dụng xe điện, vì việc cấm xe cá nhân chạy xăng vào trung tâm có thể gây phản ứng từ người dân.

Thâm Quyến, một thành phố tại Trung Quốc, đã triển khai 10 khu ZEZ với diện tích tổng cộng 22 km2, chiếm khoảng 1,1% diện tích thành phố. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao và ùn tắc giao thông.

Để đảm bảo việc triển khai ZEZ không gây gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hay ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội đô thị, các thành phố cần có kế hoạch hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ. Rotterdam đã áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài và cung cấp các khoản trợ cấp mua xe tải điện để hỗ trợ các công ty vận tải nhỏ.

WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Việc triển khai ZEZ có thể là thách thức, nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi.

WRI

The International Council on Clean Transportation

Thành phố Hồ Chí Minh đặt mục tiêu chuyển đổi toàn bộ 400.000 tài xế công nghệ từ xe xăng sang xe điện trong ba năm tới. Đây là một mục tiêu đầy tham vọng, phù hợp với xu thế phát triển bền vững của các đô thị hiện đại. Tuy nhiên, nếu không có lộ trình hợp lý và chính sách hỗ trợ đồng bộ, việc chuyển đổi này có thể trở thành gánh nặng cho hàng trăm nghìn lao động vốn đã mong manh trước cơm áo gạo tiền.

Hiện tại, thành phố có khoảng 7,6 triệu xe máy và hơn 800.000 ô tô. Trong số đó, khoảng hơn 400.000 xe máy được sử dụng để chở khách và giao hàng qua các ứng dụng công nghệ. Mặc dù chỉ chiếm chưa đầy 5% tổng số phương tiện, nhưng lại đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giúp thành phố vận hành thông suốt trong bối cảnh giao thông ngày càng quá tải.

Mỗi ngày, tài xế công nghệ rong ruổi trên đường từ sáng sớm đến tối muộn. Họ không chỉ đưa đón hành khách, giao hàng cho các doanh nghiệp thương mại điện tử mà còn góp phần giảm nhu cầu sở hữu xe cá nhân của người dân. Tuy nhiên, đây lại là nhóm lao động dễ bị tổn thương nhất trong xã hội. Thu nhập trung bình của tài xế công nghệ hiện chỉ khoảng 8,7 triệu đồng mỗi tháng, thấp hơn mức trung bình 10,9 triệu đồng của thành phố.

Phần lớn trong số họ là lao động ngoại tỉnh, phải trang trải chi phí sinh hoạt đắt đỏ nên gần như không có tích lũy. Một chiếc xe máy điện tiêu chuẩn hiện có giá cao hơn thu nhập trung bình hàng tháng của họ – một rào cản tài chính không nhỏ. Nếu bắt buộc chuyển đổi sang xe điện trong khi chưa có hỗ trợ cụ thể, nhiều người sẽ phải vay mượn hoặc bỏ nghề.

Chính sách chuyển đổi, nếu thực hiện theo hướng bắt buộc, có thể tác động trực tiếp đến sinh kế của hàng trăm nghìn người. Với nhiều tài xế, chiếc xe không chỉ là phương tiện mưu sinh mà còn là tài sản lớn nhất mà họ sở hữu. Việc rời bỏ nghề không chỉ đẩy những lao động này vào cảnh khó khăn mà còn gây xáo trộn chuỗi dịch vụ vận tải – logistics vốn đang giúp thành phố vận hành trơn tru.

Người tiêu dùng cũng sẽ bị ảnh hưởng khi dịch vụ giao hàng và chở khách bị gián đoạn. Ở góc độ pháp lý, câu chuyện càng cần được cân nhắc thận trọng. Hiến pháp, Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư đều bảo vệ quyền tự do kinh doanh của các doanh nghiệp cung cấp nền tảng, trong khi xe máy xăng hiện vẫn là phương tiện hợp pháp theo Luật Giao thông đường bộ và Luật Bảo vệ môi trường.

Một quyết định hành chính cứng nhắc có thể xung đột với các quy định hiện hành, đồng thời tạo ra rào cản tiếp cận việc làm đối với nhóm lao động yếu thế. Thế giới đã có những kinh nghiệm thành công về chuyển đổi xe điện, điển hình là Thâm Quyến (Trung Quốc) và New Delhi (Ấn Độ). Thâm Quyến đã trợ cấp tối đa tương đương 7 triệu đồng cho mỗi xe điện hai bánh và thêm hơn 5 triệu đồng cho việc tiêu hủy xe xăng cũ.

Tài xế công nghệ được vay ưu đãi, giảm 30% giá điện sạc và chính quyền còn miễn phí đất để lắp đặt trạm đổi pin tại các siêu thị, bãi đỗ xe. New Delhi cũng áp dụng chính sách tương tự với mức trợ cấp từ 3 đến 9 triệu đồng mỗi xe, miễn phí đường bộ khoảng 600.000 đồng mỗi năm và hỗ trợ vay mua xe điện với lãi suất thấp.

Chương trình FAME II của Ấn Độ dành tới hơn 60% ngân sách cho trợ giá mua xe và hơn 30% cho phát triển hạ tầng sạc. Chuyển đổi sang phương tiện xanh là xu thế không thể đảo ngược, nhưng thành công hay thất bại phụ thuộc vào cách thực hiện. Một lộ trình mềm dẻo, nhân văn, đặt sinh kế người lao động vào trung tâm là điều kiện tiên quyết.

Các chuyên gia cho rằng, trước mắt, nên ưu tiên chuyển đổi với nhóm tài xế chạy toàn thời gian và xe đã sử dụng trên 10 – 12 năm, những đối tượng có tần suất di chuyển cao và gây phát thải lớn. Song song đó, cần đa dạng lựa chọn phương tiện, trong đó xe hybrid có thể là giải pháp trung gian, giúp giảm phát thải mà không tạo ra gánh nặng tài chính quá lớn.

Thành phố cũng cần tính đến các gói hỗ trợ tài chính như trợ giá trực tiếp, hỗ trợ tiêu hủy xe cũ và gói vay ưu đãi dành riêng cho tài xế công nghệ, đặc biệt là nhóm lao động ngoại tỉnh. Phát triển hạ tầng sạc đồng bộ tại các chợ, bến xe, siêu thị – những nơi tài xế thường xuyên lui tới – cũng là bước đi cấp thiết.

Giấc mơ về một thành phố xanh sẽ không thể thành hiện thực nếu những người trực tiếp tham gia vận hành đô thị bị ra rìa. Một chính sách có lý, có tình, có lộ trình rõ ràng sẽ vừa giúp bảo vệ môi trường, vừa đảm bảo sinh kế cho người lao động, đồng thời tạo cơ hội phát triển công nghiệp xanh trong nước.

Nếu TP. HCM làm tốt, biết đâu trong vài năm tới, thành phố này sẽ được nhắc đến như một biểu tượng giao thông xanh của cả nước, thậm chí là cả khu vực Đông Nam Á trong tư cách một thành phố không chỉ năng động, sôi động mà còn đáng sống.