Một video ghi lại cảnh một cựu sinh viên ngành Chẩn đoán hình ảnh tại Đại học Y khoa Đại Liên, tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, đứng bán kem trên đường phố đã thu hút hơn 5 triệu lượt xem trên mạng xã hội. Sự việc này đã châm ngòi cho một cuộc tranh luận nóng về áp lực định hướng nghề nghiệp đối với sinh viên sau đại học.

Li, người đã tốt nghiệp từ Đại học Y khoa Đại Liên, đã trở thành tâm điểm của sự chú ý sau khi video cô đứng bán kem được lan truyền rộng rãi. Điều đáng nói là, sau khi video nổi tiếng, một giảng viên cũ của trường đã liên hệ và yêu cầu cô gỡ video vì lo ngại về danh tiếng của nhà trường. Tuy nhiên, Li đã từ chối và thẳng thắn đáp trả: ‘Nếu bạn nghĩ tôi đang phỉ báng bạn, hãy kiện tôi’.

Nhà trường đã phủ nhận việc gây áp lực lên Li và cho rằng cô đã phát tán thông tin ‘không đúng sự thật’. Tuy nhiên, sự việc này đã làm dấy lên tranh cãi về cách các trường đại học Trung Quốc đánh giá ‘thành công’ của sinh viên sau tốt nghiệp, khi mà các nghề nghiệp danh giá và mức lương cao đang trở thành tiêu chuẩn.

Theo các học giả, đây không chỉ là câu chuyện của một cá nhân mà phản ánh khủng hoảng rộng lớn hơn trong giáo dục đại học. PGS Cao Yanna, làm việc tại Đại học Ngoại ngữ Bắc Kinh, nhận định rằng các trường đại học đang kỳ vọng quá cao vào sinh viên, trong khi thị trường lao động không thể hấp thụ hết số lượng cử nhân tăng nhanh.

Số liệu thống kê cho thấy tỷ lệ nhập học đại học ở Trung Quốc đã tăng từ dưới 10% năm 1998 lên hơn 60% vào năm 2023. Kéo theo đó, niềm tin rằng bằng đại học là tấm vé dẫn đến thành công càng mạnh mẽ. Tuy nhiên, số lượng sinh viên tốt nghiệp tăng kỷ lục qua từng năm đã khiến cuộc cạnh tranh việc làm trở nên khốc liệt.

Trong bối cảnh đó, những lựa chọn nghề nghiệp phi truyền thống như bán hàng online, làm nội dung mạng xã hội, hoặc mở quầy hàng nhỏ ngày càng phổ biến. Tuy nhiên, những con đường này vẫn chưa được hệ thống giáo dục và xã hội Trung Quốc công nhận đầy đủ, dẫn đến áp lực kép vừa phải mưu sinh, vừa đối mặt với sự kỳ vọng, thậm chí chỉ trích, từ nhà trường và dư luận.

PGS Paweł Charasz, làm việc tại Đại học Trung văn Hồng Kông, cho rằng thay vì chú trọng sinh viên làm nghề gì, cần đặt trọng tâm vào khả năng lựa chọn độc lập và kỹ năng ứng biến trong một thế giới việc làm thay đổi nhanh chóng. Một sự nghiệp không truyền thống nhưng xuất phát từ đam mê cũng là dấu hiệu của thành công.

Ông Hongqing Yang, Giám đốc điều hành Công ty tư vấn giáo dục The Educationist Limited, cho rằng các đại học danh giá Trung Quốc vẫn chưa đủ linh hoạt để thích ứng với những con đường nghề nghiệp mới. ‘Chính sách thúc đẩy giáo dục nghề và nâng cao khả năng tuyển dụng đang góp phần giảm áp lực. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa kỳ vọng truyền thống của các tổ chức giáo dục và nhu cầu tự do, sáng tạo của thế hệ trẻ Trung Quốc ngày càng tạo nên căng thẳng’.

Hiện tại, vẫn chưa có thông tin chính thức về việc nhà trường sẽ xử lý như thế nào trong tình huống này. Tuy nhiên, một điều rõ ràng là câu chuyện của Li đã mở ra một cuộc tranh luận cần thiết về định hướng nghề nghiệp và áp lực đối với sinh viên sau đại học tại Trung Quốc.

Ngày 17.9, tại Hà Nội, T.Ư Đoàn và tổ chức Plan International Việt Nam triển khai chương trình Truyền thông thay đổi định kiến giới trong lựa chọn nghề nghiệp, với chủ đề “Nghề nghiệp là sự lựa chọn, không phụ thuộc giới tính”.

Chương trình được phát sóng trực tiếp trên trang cộng đồng Cổng Thông tin điện tử T.Ư Đoàn, Ban Tuyên giáo T.Ư Đoàn và Fanpage “Thanh niên chuẩn”.

Tham dự chương trình có anh Nguyễn Tường Lâm, Bí thư T.Ư Đoàn, Phó chủ nhiệm thường trực Ủy ban Quốc gia về thanh niên Việt Nam; bà Phạm Thu Ba, Quản lý nhân sự và phát triển tổ chức Plan International Việt Nam.

Tầm quan trọng của việc chọn trường

Phát biểu tại chương trình, anh Nguyễn Tường Lâm cho biết, đây là chương trình nằm trong giai đoạn 3 của chiến dịch truyền thông “Thanh niên chuẩn – Nói không với định kiến giới”.

Theo anh Lâm, nghề nghiệp luôn được coi là yếu tố quan trọng để quyết định tương lai của mỗi cá nhân. Đặc biệt, đối với các bạn học sinh làm sao để các bạn hiểu được ý nghĩa, tầm quan trọng của việc chọn trường, định hướng được việc lựa chọn nghề nghiệp phù hợp trong tương lai là một việc vô cùng quan trọng.

Nhận thức được điều này, thời gian vừa qua, công tác tư vấn hướng nghiệp, giới thiệu việc làm được Đoàn thanh niên các cấp triển khai hiệu quả với hình thức đa dạng.

Anh Lâm cho biết, với nhiều giải pháp được triển khai, trong giai đoạn 2017 – 2022, toàn Đoàn đã tư vấn hướng nghiệp cho 12,8 triệu lượt thanh thiếu niên; giới thiệu việc làm cho hơn 3 triệu thanh niên.

Tuy nhiên, thực tế không phải học sinh, thanh niên nào cũng lựa chọn được đúng ngành nghề phù hợp với sở thích, đam mê, năng lực của bản thân. Bên cạnh đó, có nhiều bạn vì những định kiến giới trong giáo dục, hướng nghiệp đã vô hình trung trở thành rào cản để các bạn tiếp cận cơ hội nghề nghiệp trong tương lai.

“Thay vì lựa chọn theo sở thích, đam mê và năng khiếu, không ít học sinh có phần e dè, lựa chọn những ngành nghề không đúng với đam mê của bản thân, chỉ để phù hợp với những định kiến đã “đóng khung” của xã hội rằng nghề này chỉ phù hợp với nữ giới, nghề kia chỉ phù hợp với nam giới”, anh Lâm nói.

Phá vỡ các định kiến kìm hãm sự phát triển

Anh Lâm khuyến nghị, đối với mỗi học sinh, khi xác định lựa chọn nghề nghiệp cho tương lai không phải đặt ra câu hỏi: Liệu nghề nghiệp mình lựa chọn có phù hợp với giới tính của mình hay không?

Mà các bạn cần đặt ra câu hỏi: Liệu rằng công việc đó có phù hợp với năng lực, đam mê của bản thân mình hay không? Liệu rằng ngành nghề mình lựa chọn có phù hợp với nhu cầu xã hội để bản thân các bạn có thể cống hiến nhiều nhất cho cộng đồng hay không?

Theo anh Lâm, thông qua chương trình hôm nay, Ban Bí thư T.Ư Đoàn mong muốn mỗi bạn học sinh, thanh niên vừa được nâng cao về nhận thức vừa giao lưu, học hỏi, đặc biệt là thể hiện vai trò của người trẻ trong việc lên tiếng, hành động để phá vỡ các định kiến kìm hãm sự phát triển, để tự tin lựa chọn ngành nghề mà bản thân mình mong muốn.

Tại chương trình, các nghệ sĩ, diễn giả đã cùng nhau giao lưu, tương tác với các bạn học sinh về hành trình làm công nghệ, khó khăn, thuận lợi khi là nữ giới; vấn đề thường gặp khi tuyển dụng nhân sự liên quan đến giới tính, thực trạng khởi nghiệp của 2 giới hiện nay; tâm lý thanh thiếu niên, học sinh và phụ huynh trong việc chọn ngành nghề…

Bên cạnh đó, chương trình còn tổ chức các gian hàng kết hợp với các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao; tổ chức các trò chơi dân gian; tư vấn các nội dung về giới, chọn nghề, chọn trường, tuyển sinh cho học sinh THPT…