Quảng cáo thuốc lá trên mạng xã hội – một vấn đề nhức nhối

Mặc dù thuốc lá là mặt hàng nằm trong danh mục bị cấm quảng cáo theo quy định pháp luật, tình trạng rao bán và giới thiệu sản phẩm liên quan đến thuốc lá trên không gian mạng vẫn diễn ra khá phổ biến. Các hội nhóm kín trên mạng xã hội, với lượng lớn thành viên tham gia, trở thành ‘cầu nối’ cho việc quảng cáo và mua bán thuốc lá trái phép. Các bài đăng trên những nhóm này thường sử dụng tên giả hoặc tài khoản ảo để đăng bài, kèm theo thông tin liên hệ riêng để tránh sự giám sát của cơ quan chức năng.

Việc mua bán thuốc lá diễn ra linh hoạt, từ bán lẻ đến bán nguyên cây, với mức giá dao động từ 300.000 đến 900.000 đồng/cây tùy theo loại sản phẩm. Điều này cho thấy sự phổ biến và nhu cầu cao đối với sản phẩm này trên thị trường chợ đen.

Pháp luật Việt Nam và các quy định liên quan

Theo luật sư Dương Lê Ước An, Công ty Luật Hợp danh Đại An Phát, pháp luật Việt Nam nghiêm cấm hoàn toàn việc quảng cáo thuốc lá dưới mọi hình thức và trên mọi nền tảng. Luật Quảng cáo 2012 (sửa đổi 2025) và Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012 quy định rõ ràng rằng thuốc lá là mặt hàng cấm quảng cáo, khuyến mại hay tiếp thị, trừ một số hoạt động tài trợ nhân đạo đặc biệt.

Xử phạt và những khó khăn trong công tác quản lý

Các hành vi quảng cáo thuốc lá trên mạng xã hội, như đăng bài, quay clip sử dụng hoặc giới thiệu thuốc lá, đều có thể bị coi là quảng cáo trái phép và bị xử phạt từ 50 đến 70 triệu đồng theo Nghị định 38/2021/NĐ-CP. Tuy nhiên, luật sư An nhấn mạnh rằng việc xử lý vi phạm gặp nhiều khó khăn do vấn đề thẩm quyền pháp lý, truy vết danh tính và tốc độ lan truyền nội dung quá nhanh.

Giải pháp hoàn thiện khung pháp lý

Luật sư An đánh giá mức xử phạt hiện nay chưa đủ sức răn đe, đặc biệt với những đối tượng thu lợi lớn từ quảng cáo thuốc lá. Ông đề xuất tăng mức phạt, bổ sung các hình thức xử lý bổ sung như tịch thu lợi nhuận, đình chỉ hoạt động, công khai danh tính vi phạm… và hoàn thiện khung pháp lý quản lý thuốc lá điện tử – vốn đang là kẽ hở trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện nay.

Tác động của Luật An ninh mạng và các nghị định liên quan

Việt Nam đã có công cụ pháp lý như Luật An ninh mạng 2018, Nghị định 53/2022/NĐ-CP và Nghị định 181/2013/NĐ-CP để yêu cầu gỡ bỏ nội dung vi phạm và buộc các nền tảng tuân thủ quy định của pháp luật Việt Nam. Điều này cho thấy nỗ lực của chính phủ trong việc kiểm soát và ngăn chặn quảng cáo bất hợp pháp trên mạng.

Việt Nam là một trong những quốc gia tham gia ký kết sớm nhất Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Luật Phòng Chống tác hại thuốc lá (PCTHTL) cũng đã sớm được ban hành với những quy định về biện pháp giảm nhu cầu sử dụng; kiểm soát nguồn cung thuốc lá cũng như điều kiện đảm bảo phòng chống tác hại thuốc lá. Tuy vậy, Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 nước có số người hút thuốc lá cao trên thế giới.

Trước thực tế này, các chuyên gia tại tọa đàm “Phòng chống tác hại thuốc lá – Hành động mới từ góc nhìn toàn cầu” do báo VnExpress tổ chức cuối tháng 12/2023 cho rằng, bên cạnh việc tiếp tục nỗ lực để giảm cung và giảm cầu thuốc lá, cần bổ sung hướng tiếp cận về các biện pháp giảm tác hại đối với những người chưa thể cai thuốc lá.

Trong một khảo sát gần đây, hơn 55% bạn đọc VnExpress cho rằng cần có giải pháp thay thế thuốc lá điếu cho người không thể cai thuốc.

Tại tọa đàm, theo PGS.TS. Thầy thuốc nhân dân Đinh Ngọc Sỹ (Giám đốc Trung Tâm Đào tạo và Nghiên cứu Khoa học Hội Phổi Việt Nam, nguyên Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung Ương), triệt để cai bỏ thuốc lá vẫn là giải pháp hữu hiệu nhất, phải cố gắng làm được càng nhiều càng tốt. Tuy nhiên, với người chưa thể cai được thì có thể chấp nhận giải pháp tình thế là cung cấp các sản phẩm được khoa học chứng minh, được cơ quan chức năng kiểm định ít tác hại hơn.

PGS.TS.BS Trần Văn Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Phổi Việt Nam, Chủ tịch Liên chi hội Hô hấp TP HCM, cũng cho rằng giảm tác hại là sự tiếp cận hợp lý về mặt y khoa, nhất là đối với những bệnh nhân bị tác động trực tiếp bởi thuốc lá, ví dụ như người bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).

“Người bệnh COPD, nếu không thể cai thuốc lá được thì chuyển sang các giải pháp giảm tác hại. Khi hàm lượng các chất độc hại trong thuốc lá giảm đi thì có thể giảm đợt cấp và làm chậm sự tiến triển của bệnh”, BS Ngọc nói.

Ông ý kiến cần có khung quản lý cho các sản phẩm giảm tác hại được chứng minh có nồng độ các chất gây hại thấp hơn thuốc lá điếu. Đối với cộng đồng, cần phải có những tiêu chuẩn quản lý nghiêm ngặt cho những nhóm đối tượng không được phép tiếp cận thuốc lá như người già, trẻ nhỏ, những người đã thành công cai thuốc lá điếu.

Cũng trong khảo sát nói trên, 60% bạn đọc cho rằng có thể cân nhắc các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới (TLTHM) có đầy đủ bằng chứng nghiên cứu khoa học, được cơ quan y tế uy tín thế giới như Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) kiểm định và xác định về hàm lượng các chất gây hại là thấp hơn thuốc lá điếu.

Từ góc độ khoa học, BS Ngọc lý giải rằng, sự khác biệt về mặt nhiệt độ để thuốc lá giải phóng ra các chất độc hại là nguyên lý mà các nhà sản xuất căn cứ để tạo ra các sản phẩm giảm tác hại. Nguyên lý của thuốc lá nung nóng (thuốc lá làm nóng) là áp dụng nhiệt độ thấp hơn mức nhiệt xảy ra phản ứng đốt cháy nên những chất độc hại tạo ra sẽ thấp. Trong khi đó, nếu chúng ta tiếp tục tăng nhiệt độ lên để đốt cháy điếu thuốc lá thì sẽ giải phóng ra rất nhiều chất độc hại, cao hơn 90% so với công nghệ làm nóng.

“Mức độ giảm tác hại của TLTHM tới 90% so với khói thuốc lá điếu đốt cháy là điều rất đáng lưu ý”, BS Ngọc nói. Đồng thời, bác sĩ dẫn chứng, hiện nay, dựa trên những kiểm định về mặt kỹ thuật, khoa học, cũng như đánh giá về mặt thí nghiệm trên chuột, trên những người tình nguyện, các tổ chức như FDA Mỹ, cũng như một số cơ quan khác ở Châu Âu và Nhật Bản đã cho phép những sản phẩm giảm tác hại thuốc lá được lưu hành trên thị trường dưới sự quản lý của nhà nước.

“Đối với giới y khoa và bản thân tôi là bác sĩ về hô hấp, chúng tôi luôn mong muốn có một sản phẩm được chính thức kiểm soát về mặt chất lượng và công nghệ để những người không thể nào cai thuốc lá chuyển sang chế độ giảm tác hại. Trong y khoa, cách tiếp cận giảm tác hại gần như được áp dụng với mọi bệnh, chứ không phải chỉ liên quan tới COPD hay ung thư phổi”, BS Ngọc nhận định.

Thu Phương