Trong thời đại thông tin số hiện nay, việc phân biệt giữa tin thật và tin giả đang trở thành một thách thức ngày càng lớn đối với người dùng internet. Sự lan truyền nhanh chóng của tin giả trên không gian mạng không chỉ làm cho việc tìm kiếm thông tin chính xác trở nên khó khăn hơn, mà còn đặt ra những thách thức đáng kể cho cả người dùng thông thường và các chuyên gia.

Các chuyên gia quốc tế đã nhiều lần khuyến nghị rằng, để đánh giá độ tin cậy của thông tin, người dùng nên trang bị tư duy phản biện và đặt ra bốn câu hỏi cơ bản. Internet, với sự phát triển không ngừng, đã trở thành một kho kiến thức khổng lồ, nhưng đồng thời cũng là môi trường lý tưởng cho sự lan truyền của tin giả và thông tin sai lệch. Điều này đã khiến nhiều người, bao gồm cả sinh viên và giảng viên, dễ dàng bị đánh lừa bởi những thông tin sai sự thật.

Theo giáo sư Sam Wineburg từ Đại học Stanford, Mỹ, giới học thuật cũng thường mắc bẫy khi tiếp cận thông tin trực tuyến. Điều này cho thấy rằng không ai là miễn nhiễm với tin giả và thông tin sai lệch. Trong khi đó, các chuyên gia kiểm chứng lại đạt kết quả tốt hơn nhờ áp dụng những nguyên tắc cụ thể và phương pháp kiểm chứng thông tin.

Các chuyên gia cho rằng tin giả thường đánh vào cảm xúc mạnh như giận dữ, lo sợ, hoặc củng cố niềm tin sẵn có của người đọc. Khi nội dung được chia sẻ từ nguồn quen thuộc hoặc xuất hiện nhiều lần, người dùng càng dễ tin tưởng mà không kiểm chứng. Điều này làm nổi bật tầm quan trọng của việc trang bị tư duy phản biện và kỹ năng đánh giá thông tin trong thời đại số.

Để nâng cao khả năng nhận diện tin giả, các chuyên gia khuyến nghị người đọc tự đặt ra bốn câu hỏi cơ bản. Thứ nhất, nguồn tin đến từ đâu? Việc truy ngược nguồn, đánh giá mức độ tin cậy của nơi phát tán thông tin là bước đầu tiên quan trọng. Thứ hai, các nguồn tin đáng tin cậy khác nói gì? Một cách hiệu quả là so sánh thông tin đang nghi vấn với các cơ quan báo chí lớn, hoặc phát ngôn chính thức từ cá nhân hay tổ chức liên quan.

Thứ ba, người đọc có đang bị thiên kiến chi phối? Nhận diện thiên kiến cá nhân là bước quan trọng để không mù quáng tin theo. Cuối cùng, ngữ cảnh ra sao? Cần hiểu bối cảnh đầy đủ trước khi chia sẻ hay bình luận. Bằng cách áp dụng những nguyên tắc này, người dùng có thể nâng cao khả năng đánh giá thông tin và giảm thiểu sự lan truyền của tin giả.

Chuyên gia Claire Wardle, đồng sáng lập tổ chức First Draft chuyên về kiểm chứng tin tức, cho rằng câu hỏi quan trọng nhất không phải là việc bản thân có tin vào thông tin đó hay không, mà là liệu việc chia sẻ nó có thể gây hại cho ai hay không. Quan điểm này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xem xét hậu quả của hành động chia sẻ thông tin và cần phải có trách nhiệm khi truyền tải thông tin trên internet.

Hiện nhiều tổ chức quốc tế đã phát triển công cụ miễn phí giúp người dùng xác thực hình ảnh, video, giọng nói hoặc kiểm tra độ tin cậy của các tuyên bố. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là giữ thói quen nghi ngờ tích cực và tư duy phản biện mỗi ngày. Bằng cách kết hợp các công cụ hỗ trợ với tư duy phản biện, người dùng có thể trở nên thông thái hơn trong việc điều hướng thông tin trên internet và góp phần xây dựng một môi trường thông tin lành mạnh hơn.

Một bài đăng lan truyền trên mạng xã hội Threads vào ngày 16-7 đã gây chú ý khi tuyên bố rằng Giáo hoàng Leo XIV đề cử ca sĩ Taylor Swift, Tổng thống Volodymyr Zelensky và đầu bếp Jose Andres cho giải Nobel Hòa bình. Bài đăng này đã thu hút hơn 9.000 lượt thích và 48.600 lượt xem trên Threads. Tuy nhiên, sau khi được các chuyên gia trang Snopes kiểm chứng, thông tin này đã được xác định là sai sự thật.

Các bài đăng trên mạng xã hội thường đề cập đến một bài viết của kênh USAmidia, tuyên bố rằng Giáo hoàng đã công bố các đề cử giải Nobel Hòa bình cho ba người trên trong một bài phát biểu công khai tại Vatican. Bài viết này nêu thông tin chi tiết về đề cử của nữ ca sĩ Taylor Swift, bao gồm các khoản đóng góp từ thiện và sức ảnh hưởng văn hóa của cô. Tuy nhiên, Snopes đã thực hiện tìm kiếm trên các công cụ tìm kiếm và không tìm thấy bất kỳ cơ quan truyền thông nào đưa tin về vấn đề này. Nếu Giáo hoàng đưa ra thông báo như vậy, Vatican và các cơ quan truyền thông quốc tế chắc chắn sẽ đưa tin.

Thêm vào đó, dòng thời gian cũng không chính xác. Hạn chót nộp đề cử cho giải Nobel Hòa bình năm 2025 là ngày 31-1, nhưng Giáo hoàng Leo XIV chỉ được bầu vào ngày 8-5. Do đó, Giáo hoàng Leo XIV không thể đề cử cho giải Nobel Hòa bình năm 2025. Theo trang web chính thức của giải Nobel Hòa bình, không có ủy ban Nobel nào công bố tên của những người được đề cử, cả với giới truyền thông lẫn chính các ứng cử viên. Danh sách đầy đủ của những người được đề cử trong bất kỳ giải thưởng nào trong năm sẽ không được công bố trong 50 năm tới.

Trang Media Bias/Fact Check (Mỹ) đã đánh giá USAmidia là một nguồn tin đáng nghi ngờ với lượng thông tin thực tế rất thấp. USAmidia được mô tả như là một trang giải trí câu view, đăng tin giật gân và thường là tin sai sự thật, không được biên tập và thiếu minh bạch. Media Bias/Fact Check cho biết một số tổ chức kiểm chứng sự thật đã vạch trần nhiều câu chuyện trên USAmidia, và trang tin này không đính chính khi những câu chuyện của họ bị chứng minh là sai sự thật.

Việc lan truyền thông tin sai sự thật trên mạng xã hội đã trở thành một vấn đề đáng lo ngại, đặc biệt là khi các thông tin này có thể ảnh hưởng đến quan điểm và quyết định của công chúng. Do đó, việc kiểm chứng thông tin và tìm kiếm nguồn tin đáng tin cậy là rất quan trọng để tránh bị lừa đảo bởi thông tin sai sự thật.

Tin giả và thông tin sai sự thật đang lan truyền với tốc độ chóng mặt trên mạng xã hội, gây ra sự hoang mang và lo lắng trong cộng đồng. Sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội đã tạo ra một môi trường thông tin đa chiều, nhưng đồng thời cũng tạo ra kẽ hở cho tin giả phát tán rộng rãi. Đặc tính nhanh chóng và sức lan tỏa rộng của thông tin trên mạng khiến việc quản lý và kiểm soát trở nên vô cùng khó khăn. Nếu người sử dụng không có đủ năng lực nhận biết và kỹ năng xử lý thông tin, mạng xã hội có thể trở thành ‘con dao hai lưỡi’, gây ra những hậu quả khôn lường.

Gần đây, trên mạng xã hội đã xuất hiện nhiều tin giả liên quan đến các vụ việc thời sự như vụ lật tàu ở Quảng Ninh và tình hình mưa lũ ở Nghệ An. Thông tin sai lệch về việc ‘vỡ đập thủy điện Bản Vẽ’ đã lan truyền trên Facebook và TikTok, khiến nhiều người dân hoang mang và lo lắng. Người đăng tin sai sự thật đã bị xử lý theo quy định của pháp luật, nhưng những ảnh hưởng tiêu cực vẫn còn tồn tại.

Theo các chuyên gia, tin giả lan truyền nhanh hơn thông tin xác thực do đánh trúng tâm lý tò mò của người dùng. Một nghiên cứu của Viện Công nghệ Massachusetts cho thấy tin giả có tốc độ lan truyền gấp sáu lần sự thật. Tin giả không chỉ gây ảnh hưởng đến cá nhân và gia đình mà còn là nguy cơ gây xói mòn niềm tin và giá trị đạo đức truyền thống trong xã hội.

Tin giả đang bị các thế lực thù địch triệt để khai thác nhằm xuyên tạc và chống phá chế độ. Chúng thường xuyên đăng tải thông tin chống Đảng, Nhà nước, truyền bá những tư tưởng thù địch và kích động hận thù. Mục đích là khơi dậy sự phẫn nộ và làm lu mờ lý trí của người đọc, người xem, hướng sự chỉ trích vào Đảng và chính quyền.

Chính phủ Việt Nam đã thể hiện sự quyết tâm trong việc ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm. Luật An ninh mạng và Nghị định số 15/2020/NĐ-CP đã thiết lập khung pháp lý chặt chẽ để ngăn chặn các hành vi đưa tin giả. Lực lượng chức năng đã xử lý hàng nghìn vụ việc liên quan đến tin giả và thông tin sai sự thật.

Tuy nhiên, để ngăn chặn tin giả, cần huy động sức mạnh của toàn xã hội. Cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và triển khai rộng rãi các chương trình giáo dục kỹ năng số. Người dân cần luôn kiểm chứng nguồn gốc của thông tin trước khi chia sẻ và biết nói không với việc chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng.

Với sự quyết tâm của các cơ quan chức năng và sự tham gia của toàn xã hội, chúng ta có thể xây dựng một không gian mạng an toàn và lành mạnh.